W polskim porządku prawnym jedyną czynnością za pomocą której można rozporządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci jest testament. W zakresie dysponowanie majątkiem spadkodawca korzysta z zasady swobody testowania, co oznacza, że poza pewnymi określonymi w ustawie przypadkami (np. dotyczącymi określonego w art. 962 k.c. zakazu dołączania warunku i terminu przy powołaniu spadkobiercy testamentowego) spadkobierca dysponuje pełną swobodą co do powoływania spadkobierców, oraz dokonywania zapisów, zarówno co do osób na rzecz których są dokonywane, jak i składników majątkowych, które zostają przekazane.

Określona powyżej swoboda testowania nie wyklucza jednak uprawnień osób najbliższych do otrzymania zachowku w wypadku, w którym zostaliby pominięci w testamencie. Zgodnie z treścią art. 991 §  1 k.c.:

 „Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).”

Powyższy przepis ma na celu ochronę interesów majątkowych osób najbliższych spadkodawcy na wypadek krzywdzącego dla nich rozrządzenia majątkiem w testamencie. Należy wskazać, że zgodnie z brzmieniem artykułu 991 k.c. osobami uprawnionymi do zachowku są tylko zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Ustalając prawo do zachowku należy przeanalizować, czy dana osoba byłaby powołana do dziedziczenia, gdyby spadkodawca testamentu nie sporządził. Oznacza to np. że rodzicom spadkodawcy nie przysługuje zachowek, jeżeli wg zasad dziedziczenia ustawowego do spadku w pierwszej kolejności powołani są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek.

Wysokość zachowku, określona w art. 991 § 1 k.c. wynosi połowę wartości udziału w spadku, który przysługiwałby uprawnionemu w wypadku dziedziczenie ustawowego, lub dwie trzecie ww. udziału (w przypadku w którym uprawnionym jest osoba stale niezdolna do pracy lub małoletni zstępny spadkodawcy).

Należy wskazać, że prawo do zachowku przysługuje uprawnionemu niezależnie od rozrządzeń majątkowych wskazanych w testamencie. Jeśli uprawniony do zachowku nie otrzymał od spadkodawcy należnego mu zachowku, na podstawie art. 991 § 2 k.c. przysługuje mu roszczenie przeciwko spadkobiercy testamentowemu o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Roszczenie to nie powoduje nieważności testamentu, powoduje zaś obowiązek zapłaty sumy zachowku przez spadkobierców testamentowych. Przykładowo oznacza, to że jeśli ojciec dwójki pełnoletnich dzieci w testamencie przepisał cały majątek na rzecz jednego z nich, to drugie może wystąpić z roszczeniem o zapłatę zachowku w wysokości połowy przysługującego mu udziału (w powyższym przykładzie byłaby to jedna czwarta masy spadkowej).

Pozbawienie prawa do zachowku możliwe jest jedynie poprzez uznanie przez Sąd za niegodnego dziedziczenia lub wydziedziczenie w testamencie.

Zgodnie z art. 928 §  1 k.c. spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego dziedziczenia, jeżeli:

1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;

2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;

3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Z wnioskiem o uznanie spadkobiercy za niegodnego może wystąpić każdy kto ma w tym interes, z zachowaniem terminów wynikających z art. 929 k.c., jednocześnie należy wskazać, że jak wynika z art. 6 k.c. obowiązek udowodnienia okoliczności uzasadniających uznanie spadkobiercy za niegodnego spoczywa na osobie, która chce wywieść z niego skutki prawne.

Art. 1008 k.c. określa przesłanki na podstawie, których spadkobierca może wydziedziczyć spadkobiercę i tym samym pozbawić go prawa do zachowku. Zgodnie z nim, spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Jednocześnie, zgodnie z art. 1009 k.c. przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Przyczyna ta powinna jednoznacznie wynikać z zawartych w testamencie sformułowań. Jak wynika z art. 6 k.c. obowiązek udowodnienia wydziedziczenia spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne (najczęściej byłby to spadkobierca testamentowy, który powołuje się na wydziedziczenie by nie wypłacić zachowku spadkobiercy ustawowemu). W tym wypadku to na tej osobie spoczywa obowiązek udowodnienia zarówno faktu, że wydziedziczenie miało miejsce (przedstawiając testament i jego odpowiedni zapis), jak i prawdziwości wskazanych podstaw wydziedziczenia (np. kiedy, gdzie i w jaki sposób uporczywie nie dopełniał względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych – w tym wypadku należy również udowodnić, że miało to charakter „uporczywy” tzn. celowy, długotrwały i wynikający ze złej woli wydziedziczonego).